İran yaptırımları ve yeni arayışlar
İran 40 yılı aşkın süredir ABD yaptırımları ile mücadele ediyor. Uluslararası terörizme destek verdiği iddiası, Ortadoğu’da ABD politikalarıyla çelişen tutumları ve nükleer çalışmaları sebepleriyle yaptırımlara maruz kalan İran, Temmuz 2015’te varılan anlaşma (Ortak Kapsamlı Eylem Planı, JCPOA) sonrası biraz olsun rahatlamıştı. P5+1 ülkeleri olarak bilinen ABD, Fransa, İngiltere, Rusya, Çin (BM Güvenlik Konseyi üyeleri) ve Almanya ile varılan anlaşmaya göre İran elindeki uranyumu kritik seviyenin üzerinde (15 yıl boyunca) zenginleştiremeyecekti. Bunun karşılığında dolar işlemi, altın ve petrol ticareti yapabilecek, yatırım alabilecek, swift sistemine geri alınacak; yaptırım listesindeki (SDN) isimler güncellenecekti. Fakat Obama sonrası dönemde işler beklendiği gibi gitmedi, anlaşmanın üçüncü senesi dolmadan (8 Mayıs 2018) yeni başkan Trump anlaşmadan çekildiğini duyurdu.
İki aşamada uygulanacak yeni yaptırımlardan ilki 6 Ağustos’ta devreye alındı. Üçüncü ülkelerin İran’la ilişkilerini düzenleyen yaptırımlar ABD doları üzerinden yapılan işlemleri, altın ticaretini, demir-çelik ve madencilik, yazılım, otomotiv ve havacılık sektörünü kapsıyor. ABD bu ikincil yaptırımlarla, İran’a değen üçüncü ülkelerin küresel finans veya ticaret sistemi içerisinde iş yapmasına engel olabilirim diyor. 4 Kasım’da yürürlüğe girecek olan ikinci yaptırımlar ise İran’ın en büyük gelir kaynağı olan petrol satışı ve merkez bankasını hedef alıyor. ABD, İran'la petrol ticareti yapan ülkelerden ticaretlerini kesmeleri talebinde bulunuyor.
Dolar işlemleri ve altın ticaretinin yasaklanması aslında İran ticaretine en büyük darbeyi vuran yaptırım. İran’ın ihracatı veya ithalatında ödeme aracı olarak kullanacağı neredeyse her şeye yasak gelmiş oluyor. Bu durum anlaşma döneminde dahi çözülemeyen ödeme sistemleri sorununu daha da derinleştiriyor. Şimdilerde 4 Kasım’daki ikinci yaptırımlar devreye girmeden yeni uzlaşma arayışları başladı. En büyük sorun ödeme sistemleri. Bu sorunu aşmak için Avrupa ve İran yeni bir ödeme mekanizması üzerinde çalışıyor. Yeni mekanizmanın doları devre dışı bırakması hedefleniyor. Ödemeler, kurulacak özel amaçlı kurum üzerinden yapılacak ve ticari/merkez bankaları bu sistemin dışında kalarak yaptırımları delmiş olmayacak. Bunun haricinde takas sistemi de gündemde. Para el değiştirmeden Avrupa ürünlerinin İran petrolüyle takas edilmesi tartışılıyor. Ayrıca İran'ın petrol ve doğal gazını önce Rusya'ya satması, Rusya'nın bu enerji kaynaklarını rafine ettikten sonra Avrupa'ya iletmesi üzerinde de duruluyor. Bu sistemle de Avrupa şirketlerinin ürünlerini doğrudan İran'a gönderebileceği öngörülüyor. Son olarak İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif açıklamasında Avrupalı 7 merkez bankasının özel mali kanal oluşturmasını ve bunun daha sonra kurumsal bir yapıya dönüşeceğini bildirdi. Bir çözüm ihtimali her zaman var. Fakat ABD yaptırımları delmese bile yaptırımların kenarından geçen çözümlere de sıcak bakmıyor. Çözüm, bulunacak yeni yöntemden ziyade Avrupa ile ABD arasındaki uzlaşmaya bağlı.
İlgili Bağlantılar:
https://www.dunya.com/dunya/avrupanin-7-merkez-bankasi-iran-ile-ozel-mali-kanali-kabul-etti-haberi-428796
https://www.dunya.com/gundem/ab-iranla-yeni-bir-ticari-mekanizma-kurmaya-hazirlaniyor-haberi-428831
http://ekonomi.haber7.com/ekonomi/haber/2723422-tarih-belli-oldu-dolari-devre-disi-birakacak-hamle